هوشمند شدن خدمات شهری، یکی از مهمترین نیازهای شهروندان در عصر امروزی است که شهرداری و شورای اسلامی شهر، از جمله متولیان این امر محسوب می‌شوند. از سوی دیگر نیاز به هوشمندسازی در کلانشهری مانند تهران که جمعیت آن بیش از ۸ میلیون و با احتساب شهرهای اقماری نزدیک به ۱۶ میلیون نفر است، بیشتر از قبل حس می‌شود. هرچند به عقیده برخی کارشناسان، هوشمندسازی در کارنامه شهرداری تهران نمره قابل قبولی را کسب کرده است؛ اما عده‌ای دیگر هم معتقدند هوشمندسازی لایه‌های مختلفی دارد که تهران برای محقق شدن آن باید مسیر طولانی را طی کند. مسیری که بودجه در آن نقشی اساسی دارد. تکمیل و توسعه زیرساخت‌ها، ارتقای آن، افزایش دسترس پذیری برای عموم مردم و... پروسه‌ای است که با درنظرگیری شرایط اقتصادی و تاثیرپذیری آن از رویدادهای سیاسی، بسیار حساس است.
به همین دلیل گفتگویی با «مجید فراهانی» رئیس کمیته بودجه و نظارت شورای شهر تهران داشتیم تا از درجه اهمیت و اولویت‌های هوشمندسازی شهر تهران در شورا مطلع شویم. ضمن آنکه در این مصاحبه مباحث مناسب سازی شهر برای معلولان، بهبود شرایط حمل و نقل، ترافیک، آلودگی هوا و فضای سبز هم مورد بحث قرار گرفت.
اعضای شورای اسلامی شهر تهران، شهر هوشمند را از چه منظرهایی بررسی کرده‌اند و چه برنامه ریزی‌هایی برای آن دارند؟
مجید فراهانی، رئیس کمیته بودجه و نظارت شورای شهر تهران : یکی از مهمترین مطالبات مردم در شهر تهران و اساسا در هر شهری، این است که زیست پذیری شهری، کیفیت زندگی شهری، هزینه‌ها و کیفیت زیست در شهر به نوعی تعالی پیدا کند. در همین راستا باید سهولت دسترسی شهروندان به خدمات شهری افزایش پیدا کند تا شهروندان بتوانند در هر ساعتی از شبانه روز خدمات شهری دریافت کنند و نحوه دریافت خدمات از حضوری به آنلاین تغییر پیدا کند.
هوشمندسازی شهری امروزه نه به عنوان یک امر فانتزی بلکه به عنوان یک مسئله ضروری در دنیای امروز و یکی از اصلی‌ترین اهداف و برنامه‌های مدیران شهری و شهرداران کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه تبدیل شده است.
شورای شهر و شهرداری چه اولویتی برای هوشمندسازی خدمات مختلف شهرداری تعیین کرده‌اند؟ ارزیابی شما از دستاوردهای این هوشمندسازی‌ها برای مردم و شهرداری چیست؟
از جمله مواردی که باید هوشمندسازی در آنها صورت گیرد، شهرسازی‌ست. به این صورت که شهروندان بتوانند بدون حضور فیزیکی از منزل خود، تقاضای پروانه ساختمانی را ثبت و مدارک را آپلود کنند تا درخواست آنها به صورت کاملا آنلاین بررسی و در کوتاه‌ترین زمان ممکن به آنها پاسخ داده شود. یا برعکس خدمات دیگر شهرسازی، مثل تغییر کاربری، پیگیری تخلفات ساختمانی، نهایی کردن نمای ساختمان و پیگیری پرونده ساختمان‌ها به صورت آنلاین انجام شود.
متاسفانه در حوزه هوشمندسازی نسبت به سایر حوزه‌ها عقب تر هستیم و باید این موضوع را به جدیت دنبال کنیم. اگر این کار به شکل مناسبی انجام شود، شاهد کاهش جدی میانگین زمان صدور انواع پروانه‌های ساختمانی خواهیم بود و در نتیجه شهروندان با سرعت بسیار بیشتری می‌توانند پروانه ساختمانی خود را دریافت کنند. مطلب دوم آنکه وصول پذیری درآمدهای شهرسازی بیشتر خواهد شد. همانطور که می‌دانید نزدیک به نیمی از بودجه شهرداری از شهرسازی تامین می‌شود. درحقیقت شهر به واسطه درآمدهای مختلف شهرسازی نیمی از بودجه‌های خودش را تامین می‌کند.
نکته دیگر آنکه درصورتیکه کارها مکانیزه شود به میزان زیادی از تخلفات و برخوردهای سلیقه‌ای در صدور پروانه ساختمانی جلوگیری می‌شود. در واقع به همان میزانی که ما به سمت فرایندسازی کردن و هوشمندسازی کردن فعالیت‌ها پیش برویم و شهروند نیازی به رودر رو شدن با ماموران شهرداری نداشته باشد به همان میزان هم کار سریع‌تر و استانداردتر پیش می‌رود، مفاسد کمتر خواهد شد و این موارد نقش بسزایی در بالا رفتن سرمایه اجتماعی شهرداری تهران خواهد داشت و به نوعی شهرداری تهران را به عنوان دستگاهی با عملکرد شفاف نشان خواهد داد.
از طرف دیگر بخشی از رفت و آمدهای شهری شهروندان بخاطر پیگیری امور اداری شهرداری است و در نتیجه به هر میزان که ما به سمت آنلاین شدن و هوشمندسازی کردن کارها پیش برویم به همان میزان از ترافیک و حجم رفت و آمدهای شهری کاسته خواهد شد. برای مثال حدود یک سال و نیم پیش به شهر پتروجایا مالزی که شهری تمام الکترونیک و هوشمند است سفر کردم. این شهر جمعیت مورد توجهی دارد اما مردم کمتر در سطح شهر دیده می‌شدند و وقتی سوال کردیم چرا کسی در سطح شهر نیست؟ پاسخ دادند که مردم در منازل کارهای‌شان را انجام می‌‌دهند و نیازی به حضور آنها در خیابان و معابر شهری نیست. بخش عمده مردم از منزل و به صورت آنلاین دورکاری می‌کنند و خدمات مربوط به شغل‌شان را آنلاین ارائه می‌کنند. بنابراین این مسائل نشان می‌دهد که مسئله هوشمندسازی بسیار مهم است و ضروری‌ست که در اولویت اصلی اقدامات مدیریت شهری جهت بهبود خدمات قرار گیرد.
خوشبختانه شورای پنجم این موضوع را در اولویت کارهای خودش قرار داده است. هم کمیسیون معماری و شهرسازی و هم کمیته شفافیت و هوشمندسازی بصورت مشترک این موضوع را دنبال کردند. مساله هوشمندسازی سامانه‌های شهرسازی در دستور کار قرار گرفته است. اخیرا بخشی از این سامانه‌ها افتتاح شد. تصور من این است که اگر با سرعت قابل قبول و خوبی پیش برویم، در دو سال اول برنامه توسعه سوم شهرسازی، به مهمترین اهداف هوشمندسازی که در برنامه شورای شهر تهران مصوب شده است، خواهیم رسید.
در صحبت‌های خود اشاره کردید که شهروندان مدارک را به صورت آنلاین و با فرمت‌های عکس یا pdf در سامانه بارگذاری خواهند کرد. این مدارک به چه صورت پردازش و بررسی خواهند شد؟
روال قبلا اینگونه بود که شهروند به صورت حضوری به شهرداری مراجعه کرده و تقاضانامه و مدارک خود را به صورت دستی ارائه می‌کرد و کار در شهرداری انجام می‌شد. در گام اول هوشمندازی بدون اینکه نیاز باشد شهروند به صورت حضوری مراجعه کند، تمام این مراحل را بصورت آنلاین در منزل انجام می‌دهد و سپس گردش کار به‌صورت paper less در سیستم مکانیزه اتوماسیون شهرداری بین پرسنل معاونت شهرسازی منطقه پیگیری و پایش خواهد شد و هرکس مسئولیت خاص خود را انجام می‌دهد و در نهایت کار انجام خواهد شد. در نهایت این کار به شهروند کمک خواهد کرد بدون اینکه نیاز به حضور فیزیکی داشته باشد کارهایش دنبال شود. پیرو این اقدام بعضی از سیستم داخلی شهرداری بهبود پیدا خواهد کرد و موجب کاهش نفرات و کاهش روند فرایند کار خواهد شد. مهمترین بخش ماجرا آنجاست که کارها استاندارد انجام خواهد شد. چه بسا در گذشته به جهت انجام کارها فیش‌هایی صادر می‌شد که مبلغ این فیش‌ها به خاطر برخی واسطه‌ها تغییر می‌کرد و برخی از این مبلغ را واسطه‌ها برمی‌داشتند که فسادهایی را به خاطر عدم استاندارد بودن مراحل کار، فیش صادره و حضور فیزیکی فرد اتفاق می‌افتاد. بنابراین با هوشمندسازی شاهد کاهش جدی مفاسد اقتصادی در حوزه شهرداری خواهیم بود.
هوشمندسازی باعث شفاف سازی، کاهش مفاسد اقتصادی، صرفه جویی در زمان شهروندان و تاحدودی باعث کاهش هزینه‌های شهرداری نیز خواهد شد و وصول پذیری درآمد را نیز بیشتر خواهد کرد. همچنین باعث بالابردن اعتماد مردم به سیستم شهرداری خواهد شد.
تمامی خدمات بر بستر اینترنت خواهد بود یا از بستر شبکه ملی اطلاعات هم استفاده خواهد شد؟
شهروندان برای ارسال مدارک و درخواست‌های خود از بستر اینترنت استفاده خواهد کرد اما فرایند گردش مدارک در داخل اتوماسیون شهرداری و بر بستر شبکه ملی اطلاعات صورت خواهد گرفت.
برای تحقق هوشمندسازی خدمات شهرداری، با چه بخش‌ها یا سازمان‌های دیگری همکاری دارید؟
بخشی از هماهنگی‌ها با دفاتر خدمات اداری شهر صورت گرفت و بخش دیگر نیز با هماهنگی بخش‌های داخلی شهرداری انجام شده است از جمله سامانه تهران من که توسط معاونت ترافیک انجام شد. مجموعه فاوا شهرداری تهران اولین بار این را برای مجموعه ترافیک فراهم کرد. خدمات آنلاین شهرسازی هم جزو خدمات سامانه تهران من خواهد بود.
بخشی از مراکز ورزشی شهر تهران در اختیار و تحث پوشش شهرداری است. این سازمان تا چه اندازه به حضور معلولان در مراکز ورزشی پرداخته و شرایط را برای حضور آنها تسهیل کرده‌است؟
مساله ناسب سازی شهر مناسب با نیاز سالمندان و معلولان مساله بسیار مهمی است. مطابق آماری که وجود دارد قریب به ۱۵۰ هزار نفر معلول در سطح شهر تهران وجود دارد که نیاز دارند از خدمات شهری استفاده کنند. ما در همه حوزه ها نیازمند مناسب سازی هستیم. جاهایی که معلول در سطح شهر کمتر دیده می‌شوند نشان دهنده آن است که شهر مناسب سازی نشده و معلولان در خانه مانده‌اند. بنابراین شورای شهر پنجم، شهرداری را الزام کرده است به این مساله رسیدگی کند. در جلسه‌ای که چندی پیش با سازمان ورزش داشتیم متوجه شدیم که از میان ۴۰۰ مرکز ورزشی فقط یک مرکز در جنوب شهر تهران با نام «قمر بنی هاشم(ع)» مناسب سازی شده است و به معلولان خدمات اختصاصی ارائه می‌دهد. یک مجموعه آبی در سیمین بلوار نیز یک سانس به معلولان اختصاص می‌داد که متاسفانه این خدمات را قطع کرد. مادر گام اول پیگیر هستیم که در ۵ پهنه شهر تهران سانس‌های ویژه معلولان برقرار شود. در کنار این مساله در این مکان‌ها باید مناسب‌سازی نیز صورت گیرد و تمام ساختارهایی که یک معلول نیاز دارد مهیا شود و برای آن زمان بندری انجام دادیم.
جهت مناسب سازی شهرها برای معلولان اقداماتی صورت گرفته که نیاز به تغییرات سازه‌ای در شهر دارد از جمله مترو و آسانسور. با توجه به اینکه تغییر در سازه‌هایی که به بهره برداری رسیده‌اند هزینه‌بر خواهد بود، شورای شهر چه برنامه‌هایی را مد نظر قرار داده و چه بودجه‌هایی برای آن تعیین کرده است؟
مناسب سازی معابر شهری، درهای مترو، دسترسی به ساختمان‌های اصلی شهر، اتوبوس، رفت و آمد معلولان مورد توجه قرار گرفته است. درحال حاضر خدماتی که معلولان از شهرداری دریافت می‌کنند نیم بهاست. یعنی ۳۰ تا ۵۰ درصد تخفیف برای بلیت اتوبوس، مترو، استفاده از اماکن شهرداری تهران، موزه ها و ... وجود دارد. منتها مساله‌ای که وجود دارد این است که ما شاهدیم مساله مناسب‌سازی در افتتاح بعضی از پروژه‌های انجام شده مشاهده نمی‌شود. بعضا در ایستگاه‌های مترو مشاهده می‌شود که هنوز مناسب سازی برای استفاده معلولان صورت نگرفته است. در معابر نیز همین وضعیت است. یعنی بسیاری از پیاده روهای ما امکان استفاده برای نابینایان را ندارند و پیش بینی هم برای آنها صورت نگرفته است. الزامات مناسب سازی از طرف شهرداری برای ساخت ساختمان‌ها در نظر گرفته شده است مثل محل پارک معلولان اما مهمتر از همه این است که این مسائل باید بر بستر برخی ساختمان‌های عمومی و اماکن شهری که قبلا ساخته شده است اجرا شود. تا باعث افزایش تاب آوری شهری شود و شهری دوست‌دار معلول و سالمند داشته باشیم. جمعیت سالمندان به شدت رو به افزایش است و اگر این کار را انجام ندهیم در سال‌های آینده دچار مشکلات جدی خواهیم شد.
اشاره کردید برای معلولان بلیت اتوبوس‌ها نیم بهاست ولی مساله مهم این است که حمل و نقل عمومی ما برای افراد عادی هم کافی نیست در واقع با این حجم جمعیت امکان سوار شدن معلولین با ویلچر غیرممکن و یا بسیار سخت شده است. فکر نمی‌کنید با توجه به مشکلاتی که وجود دارد باید وسایل نقلیه مختص به معلولان در خط های ویژه گذاشته شود یا اینکه تمرکز بیشتری روی وسایل حمل و نقل آنها داشته باشیم؟
در حدود ۶۰ ون مخصوص نقل و انتقال معلولین در پایتخت وجود دارد که وظیفه حمل و نقل معلولان را به عهده دارد. شورای شهر قبلا مصوب کرد که حدود ۶۰ ون دیگر به این تعداد اضافه شود. از ۶۰ ون قبلی در حدود ۱۰ ون نیاز به تعمیر اساسی دارد و بلااستفاده است و فقط ۵۰ ون قابل استفاده است. متاسفانه هنوز ۶۰ ون دیگر که قرار بود اضافه شود تامین و خریداری نشده است. دلیل آن هم این است که بعد از تصویب این مساله در بودجه مدیریت شهری سال ۹۶، بودجه‌ای در شهرداری در نظر گرفته نشده است.
در واقع اخیرا در بررسی‌های خود متوجه شدیم ۴ سال پیش چنین طرحی وجود داشته، با پیگیری از معاونت حمل و نقل ترافیک هم متوجه شدیم که بودجه‌ای به این کار اختصاص نیافته است.
این موضوع امسال حتما در بودجه سال ۹۹ قرار خواهد گرفت که ۶۰ ون مخصوص معلولین خریداری شود. در واقع این مصوبه حدود ۴ سال است که معطل تامین اعتبار مانده است. هرچند که معاونت حمل و نقل ترافیک می‌توانست برای اجرایی شدن این مصوبه از منابع دیگر و جدیدی تامین اعتبار کند. ضمن آنکه برآورد بودجه باید توسط مجموعه اتوبوسرانی باتوجه به بالا رفتن قیمت ارز تعیین شود. البته در سیستم اتوبوسرانی و مترو اقداماتی انجام شده که کافی نیست، مانند فضای نشستن که به فرد معلول اختصاص داده شده است.
طرح جدید ترافیک و به دنبال آن طرح زوج و فرد از سال گذشته تغییر کرد. بسیاری از منتقدان باور دارند که این طرح‌ها صرفا راهی برای درآمدزایی شهرداری و شورای شهر بوده و اینکه هیچ تغییری در بهبود ترافیک، کاهش آلودگی نداشته است. ارزیابی شما از این موضوع چیست؟
آنچه که من م‌یتوانم با قاطعیت بگویم این است که طرح جدید نه تنها موجب افزایش درآمد شهرداری نشده است بلکه موجب کاهش درآمدها نیز شده است. در طرح ترافیک قبلی نزدیک به ۳۰۰ میلیارد تومان قبل از سال با ثبت نام شهروندان نصیب شهرداری تهران می‌شد اما درحال حاضر این مبلغ بسیار کمتر است و در طی سال دریافت می‌شود و نه قبل از سال. این طرح قطعا موجب افزایش درآمد شهرداری نشده است حتی اگر متولیان با هدف افزایش درآمد چنین اقدامی کرده باشند اما نتیجه آن باعث افزایش درآمد نشده است.
اما درخصوص اینکه آیا این طرح باعث کاهش ترافیک و کاهش آلودگی هوا به خصوص در مرکزیت شهر تهران شده یا نه باید گفت آمارهای متفاوت و متنقاضی ارائه شده است. خود معاونت شهرداری تهران براساس آمارهایی که ارائه می‌کند مدعی است که این طرح حداقل باعث کاهش ۲۰ درصد آلودگی هوا و حدود ۱۵ درصد باعث کاهش ترافیک شده است و خبر از ترافیک‌های سرسام آور نیست. از طرف دیگر برخی از اعضای شورای شهر تهران در صحن مدعی بودند که این آمار غلط است و این طرح تاثیری در کاهش آلودگی و ترافیک نداشته است و کمی هم افزایش داشته است. با درنظر گرفتن اینکه سالیانه تعداد خودروها حدود ۲۰ درصد افزایش دارند اما تعداد خروجی خودروها از شهر تهران کمتر از ۲ درصد است روزبروز شاهد افزایش خودروها در سطح شهر تهران هستیم. با توجه به این مساله آمارهای متضادی داده شده که آیا ترافیک کمتر شده یا بیشتر شده است. آنچه می‌توان با قاطعیت گفت این است که در سال گذشته و امسال برخلاف ۵ سال گذشته یک روز هم بخاطر آلودگی هوا تعطیل نشده است و ما شاهد این بودیم که در ۵ سال گذشته روزهایی بخاطر وارونگی آلودگی هوا مدارش و یا خود شهر تهران تعطیل شده است. بنابراین از همه مراجع زیرصلاح، مراکز ملی استاندارد پایش هوای شهر تهران و ... که این میزان سنجش شود تا بتوانیم تاثیر این طرح را ارزیابی کنیم و بتوانیم از بازخورد این طرح اصلاحیه‌هایی انجام دهیم.
برای کاهش آلودگی هوا و مناسب سازی فضای شهری با فضای سبز چه الگویی را درنظر گرفتید؟
سرانه فضای سبز شهر تهران به عنوان یکی از سرانه‌های هفتگانه علی رغم اینکه افزایش خوبی داشته درحال حاضر در حدود ۲۲۰۰ فضای سبز، پارک، تفرجگاه ها، زیستگاه های جنگلی در سطح شهر تهران داریم. اما برای این امر چند مساله و مشکل وجود دارد. پراکندگی این فضاها متقارن در سطح شهر تهران نیست. سرانه فضای سبز در برخی مناطق مانند منطقه۴، ۲۲، ۲۱، ۱۸، ۱۹ سرانه خوبی است. اما در برخی مناطق ما فقر فضای سبز داریم، مثل منطقه ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۵، ۱۷. مناطقی که به نسبت جمعیت آن مناطق نیازمند توسعه فضای سبز است. یک مساله بحث تقارن و تناسب فضای سبز ایجاد شده در شهر تهران است و در بعضی مناطق لازم است که این اتفاق بیافتد. شورای پنجم طرح تملک زمین و تملک باغات را به خصوص در مناطقی که سرانه‌ها پایین است در نظر گرفته و مرتبا زمین اختصاص می‌دهد.
پارک‌های مختص به بانوان در چه وضعیتی قرار دارند؟ آیا برنامه ای برای افزایش تعداد این پارک‌ها در تهران وجود ندارد؟
کمبود پارک‌های اختصاصی بانوان هم در برنامه قرار گرفته است. همین هفته گذشته پنحمین پارک اختصاصی بانوان را در منطقه ۴ افتتاح کردیم. علی رغم وجود ۲۲۰۰ فضای سبز در تهران، تنها ۵ پارک به بانوان اختصاص داده شده است. با توجه به کمبود ویتامین D که امروزه در بانوان شایع است، زنان می‌توانند در فضای آزادتر به شکل امن و اختصاصی ورزش کنند. در نظر داریم در هر منطقه‌ای از شهر تهران این پارک‌ها وجود داشته باشند. بخاطر همین مجموعه کمیسیون خدمات شهری محیط زیست شهری طرحی دارد که بتوانند پارک های تازه احداث مختص بانوان باشند.
موضوع مهم دیگر افزایش ایمنی پارک‌هاست که متاسفانه شاهد قربانیان زیادی در پارک‌ها هستیم. آیا شورای شهر الزامی برای ایمن‌سازی پارک‌ها برای شهرداری وضع کرده است؟
بله همینطور است. موضوع مهم دیگر ایمنی و HSE در پارک‌ها است. با توجه به ارزیابی‌های انجام شده بیش از ۱۰۰۰ نقطه آسیب زا در پارک ها وجود دارد. کودکان، شهروندان در پارک‌ها در معرض آسیب هستند. به شدت مهم است که HSE در مناطق اجرا شود که با اقدامات پیشگیرانه و عملیاتی کردن این بخش‌های مخاطره آمیز فضاهای سبز بعد از شناسایی، ایمن سازی شوند.
تصمیم برای افزایش مساحت فضای سبز در تهران، قابل تقدیر است اما تهران مانند سایر شهرهای کشور با کبود منابع آبی مواجه است چنانچه می‌بینیم خالی شدن سفره‌های زیر زمینی باعث فرونشست زمین در برخی مناطق شده است. با توجه به این امر حیاتی آیا برنامه خاصی برای آبیاری فضای سبز در نظر گرفته شده است؟
مساله آبیاری و تامین زیرساخت‌ها نیز برای فضاهای سبز وجود دارد. ما شاهد این هستیم که به واسطه مشکلات آبی که شهر تهران با آن روبرو است، بعضا آب و برق بوستان‌ها به خاطر بدهی قطع می‌شود. شهرداری تهران به جهت هزینه بالایی که آبیاری فضای سبز دارد برای آبیاری فضای سبز بعضا از چاه‌‌‌های غیرمجاز استفاده می‌کنند. همین اواخر ما شاهد این بودیم که شاهراه تامین کننده ۹۰۰ هکتار پارک جنگلی چیتگر ۴ سال است که بخاطر بدهی بسته شده است. این شاهراه ۵۰۰ میلی لیتر در ساعت آب را تامین می‌کرده و این تنفس گاه اصلی شهر تهران است که با پیگیری‌های صورت گرفته در نهایت آب این بوستان وصل شد.